Heç bənövşəyi inək görmüsünüz?
Məqalənin ismi bir çoxunuza qəribə gələ bilər, ancaq bu cümləni oxumağa başlamısınızsa, deməli, uğurlu bir ismə sahibdir və mən sizə öz məhsulumu satmağı bacarmışam.
Marketinq ixtisası ölkəmizdə tam olaraq öz dominantlığını elan etməsə də, hər gün dəyər qazanır və özünü inkişaf etdirməklə yanaşı, marketoloqların da inkişafına təkan verir. Azərbaycan dilinə təzə daxil olmasını, məqalənin geri qalan hissəsində istifadə edəcəyim bütün terminlərin əsasən ingilis dilində olması və bir çoxunun da siz əziz abituriyentlərə yad olmasından anlayacaqsınız. Marketinq sahəsi çox nəhəng bir sahədir və onu bir cümlə ilə açıqlamaq, mənasını tam ifadə etmək çətindir. Ancaq bir ifadə ilə deməli olsaydım, marketinqi “satışa aparan körpü” deyə ifadə edərdim.
Orta və böyük şirkətlərdə ( bir çox hallarda kiçik şirkətlərdə və start up – larda da müşahidə olunur) marketinq və satış departamentliyi haqqında “Ailəni idarə edən böyük qardaşlar” deyilir. Bu əsasən iki departamentliyin bir-birinə kömək etməsiylə bütün bir ailəni (bütün şirkəti) idarə etdiklərinə işarədir. Bir çox şirkət fərqli struktur yaratsa da, əsasən, bir skelet üstündə departamentliklər öz işlərini müəyyən edirlər. Marketinq departamentliyi məhsulun satışa təsir edə biləcəyi bütün defektləri müəyyən edir və onları aradan qaldırır. Daha sonra isə potensial müştərilərini aşkar edir və onlar üçün məhsulun cəlbediciliyini artırmağa yarayan fərqli strategiyalar qurur. Bu strategiyalar hər şirkətin iş prinsipinə, məhsulun fərqliliyinə, reklam büdcəsinə və s. amillərə görə fərqlilik təşkil edir. Qeyd elədiyim struktura aid bir nümunə verəcəm ki, fikrinizdə tam olaraq canlansın.
Papa John’s yarandığı ilk illərdə yaxşı satış nəticələrinə çatsa da, şirkət rəhbərliyi satışlarda artımın olmamasından və bunun gələcəkdə problemə çevrilməsindən narahatlıq duyurdu. Növbəti ay üçün test məqsədli qiymətlərdə azalmaya gedən şirkət, satış sayının artmadığını ancaq qiymətin azalmasına görə qazancın da azalmasını müşahidə etdi. Bu hadisədən sonra marketinq departamentliyində köklü dəyişimə gedən Papa John’s şirkətində yeni departamentlik, ilk öncə problemə fokuslandı və insanların nə üçün home-made (evdə hazırlanan) pizzalara şirkət pizzalarından daha çox meyl etdiklərini araşdırdılar. Gəlinən nəticəyə əsasən pizzaların qalın olması və inqridiyentlərin ləziz olmasına baxmayaraq, pizza qutularının da pizzanın ölçüsündən qat-qat böyük olduğunu və insanların ödədikləri pulun pizzanın ölçülərinə görə çox olduğunu düşünmələri idi. Satışa təsir edən defekt müəyyən edildikdən sonra aradan qaldırıldı və pizzalar yastı olmaqla yanaşı böyük ölçülərdə servis edilməyə başladı. Nəticə isə göz qabağındadır və biz Amerika mənşəli şirkətin bizə Azərbaycanda pizza servis etməsini müşahidə edə bilirik.
Məhsulla bağlı bütün problemlər aradan qaldırıldıqdan və lazımi tədbirlər görüldükdən sonra geridə qalan iş, məsuliyyətin ən yüksək səviyyədə olduğu müştəri analizi və onlar üçün məhsulun tanıtımını etmə yollarının tapılmasıdır. Bir çox biznesin batma səbəbi əsasən bu hissədəki kiçik səhvlər ucbatından olur. Yanlış məhsulu yanlış müştəriyə vermək və ya düzgün analiz etmədən satışa buraxmaq, çox zaman şirkətlərin ( əgər qlobal bir nəhəng deyilsə) sonunu gətirir. Məsələn, Pepsi şirkəti Çin bazarına daxil olduğu zaman marketinq departamentliyi yeni sloqanlarında bir dəyişiklik etmədi və “Pepsi Brings You Back to Life” (Pepsi sizi həyata qaytaracaq) sloqanı ilə tanıtımına başladılar, ancaq, belə bir problem var idi ki, bu sloqan Çin dilinə “Pepsi sizin ölmüş atalarınızı həyata qaytaracaq” deyə tərcümə olundu və şirkət satışlarda düşüş yaşamaqla yanaşı brendin adına xələl gətirdi. Coca-Cola şirkətinə Pepsi, bu gün belə Çin bazarında məğlub olur. Belə analiz xətalarıyla yanaşı, bəzən sadəcə kiçik bir səhv belə şirkətinizi gözdən sala bilər. Məsələn, Ford şirkəti illər boyu “Quality is our #1 job” sloqanını işlətsədə, heç bir zaman ən keyfiyyətli 10 avtomobil sırasına daxil olanmadı.
Bütün bu analizlər və problem həllərindən sonra isə marketinq departamentliyinin təhvil verməli olduğu son task ( tapşırıq) qalır. Müştəriyə doğru tools-dan ( alət/yol) istifadə edərək çatmaq. Marketinq bu hissədə sizə 2 nəhəng yol təqdim edir ki, bunların biri “Ənənəvi marketinq” ( TV reklamları, qəzet, radio və.s) digəri isə “ Rəqəmsal (Digital) marketinq”-dir (SMM, SEO və.s). Əlbəttə ki, müasir dövrdə “ Rəqəmsal marketinq” “Ənənəvi marketinq”-dən qat qat öndədir və daha funksional olmasına görə marketoloqlar tərəfindən daha çox istifadə olunur.
Əlbəttə ki, marketinq sahəsini mənim yuxarıda qeyd etdiklərimlə limitləmək olmaz və bu böyük sahəni öyrənmək sizə həyatda fərqli baxış bucaqları qazandıracaq. Hər saniyə dəyişən marketinq dünyasına adaptasiya olmaq lazımdır və unutmaq lazım deyil ki, marketinq dünyası standartlarla limitlənməyi sevmir. Sizin marketoloqu olduğunuz şirkətin yüzlərlə rəqibi var və siz də əgər onların standartlarıyla özünüzü limitləyəcəksinizsə, müştərinin gözündə ona xidmət edən 101-ci eyni şirkət olacaqsınız. Məsələn Google-a girsəniz və “Marketinq nədir?” sualını versəniz siz bir müştəriyə çevriləcəksiniz və bu başlıq altında görəcəyiniz 100-lərlə məqalədən sadəcə bir neçəsini oxuyacaqsınız. Ancaq, yaxşı başlıq qoyulmuş məqalə, məsələn, “ aya 2000 manatdan çox qazandıran ixtisas hansıdır?” və ya “ biznes qurmaq üçün bunları bilməlisən!” kimi başlıqlar sən və sənin kimi oxucuların (məqalə yazarlarının gözündə müştərilərin) bir qismini cəlb etməyə yetəcək. Fərqlilik Qazansın!
Bu sahədə həm tələbə olaraq, həm də 3 ildən artıq iş təcrübəsinə əsaslanaraq fərqli baxış bucaqlarından sizə kömək edəcək bir neçə tövsiyə verə bilərəm.
1. Universitetinizin ilk ilində ingilis dili səviyyənizi “upper-intermediate”-ə qədər yüksəldin. Bütün əsas mənbələr ingilis dilində olduğuna görə tərcümələrindən öyrənmək sizdən çox şeyi alacaq.
2. Hər kəslə aranızı yaxşı tutun, çünki hər kəs sizin üçün gələcək dövrdə potensial müştəri və ya partnyora çevrilə bilər. Marketoloqun ən güclü silahı onun ətrafındakı insanların sayıdır.
3. Hər cürə təcrübə proqramlarına qatılın və işdən qorxmayın. Ofis sizə krizisi idarə etməyi, insanlarla ünsiyyəti öyrədəcək və yeni dostlar qazanacaqsınız.
4. Sadəcə universitet dərslikləriylə yetinməyin! Unutmayın əsas hədəfiniz sizi fərqli edə biləcək bir üstünlüyünüzün olmasıdır və universitetdəki 75 nəfərin aldığı eyni dərs, sizi işə götürənlərin gözündə 75 nəfərdən 1-i edəcək. Bu sahəyə aid çoxlu kitablar oxuyun və analizlərinizi aparın. Set Qodin, Milton və Filip Kotler qardaşları bu sahədə sizə əsas bələdçi olacaq. Başlanğıc üçün “Purple Cow” (Bənövşəyi inək), “All marketers are Liars” (Bütün marketoloqlar yalançıdır) kimi əsərlər, oxunması önəmli kitablardır.
5. “Mənim sahəm deyil, bunu niyə öyrənim?” deməyin! Marketoloqlar zaman keçdikcə şirkətin “şah damarı” əsas fiquruna çevrilirlər və bir müddətdən sonra öz şəxsi bizneslərinə yönəlirlər. Şəxsi biznes qurmaq sadəcə marketinqlə alınası bir şey deyil və nə qədər çox sahə haqqında bilginiz olsa bir o qədər uğursuzluq riskini azaldacaqsınız.
Bəli dəyərli dost, sənə çatdıra biləcəyim onlarla bilgi olmasına baxmayaraq, sadəcə əsas sayıla biləcək, üzdən bilgiləri verməyə çalışdım və ümid edirəm ki, bu əsərdə “ bənövşəyi inəyi” görə bildin. Bu sahədə sənə uğurlar diləyirəm və limitlərini hər zaman aşmanı arzulayıram.
Cahandar Atakişiyev
Mrmax – Baş Marketoloq
Öz rəyinizi yazın
Bloqlara rəy yazmaq üçün istifadəçi hesabınıza daxil olmalısız.
Saytda istifadəçi olaraq qeydiyyatdan keçmisinizsə, hesabınıza daxil ola bilərsiniz, əks halda istifadəçi olaraq qeydiyyatdan keçməyiniz tövsiyyə olunur.